του David Bollier

Τα καθιερωμένα συστήματα δεν υποδέχονται θερμά τις θεμελιωδώς νέες ιδέες – ακόμα και όταν τις χρειάζονται απεγνωσμένα, ακόμα κι αν οι άνθρωποι κραυγάζουν γι’ αυτές. Τα παγιωμένα συστήματα βλέπουν τις νέες ιδέες και λογικές ως ανατρεπτικές. Τις βλέπουν ως απειλητικές και ακατανόητες. Κι όμως, όπως είπε ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, «τα προβλήματα δεν μπορούν να λυθούν με την ίδια νοοτροπία η οποία τα δημιούργησε».

Βρισκόμαστε σε αδιέξοδο σήμερα, επειδή οι σύγχρονοι θεσμοί συνεχίζουν να κομίζουν την ίδια νοοτροπία για την επίλυση προβλημάτων τα οποία χρειάζονται φρέσκες και ριζικά διαφορετικές προσεγγίσεις. Τα πολλά προβλήματα που πλήττουν τη γεωργία και το σύστημα τροφίμων σήμερα είναι ουσιαστικά παρόμοια με όλα τα υπόλοιπα προβλήματα που ταλαιπωρούν την κοινωνία. Αποτελούν απλώς ένα ακόμη θέατρο για τον καπιταλισμό των εισοδηματιών, ο οποίος στηρίζεται στη συμπαιγνία αγοράς/κράτους, στον εξορυκτισμό της φύσης και στη συστημική επισφάλεια για τους πολλούς απλούς ανθρώπους.

Δεν θέλω να δυσφημήσω την ανάγκη για κριτική καθώς το κυρίαρχο σύστημα αγοράς/κράτους πρέπει να γίνει καλά κατανοητό σε όλη του τη φρικαλεότητα. Αλλά αυτό που χρειαζόμαστε περισσότερο είναι ο δημιουργικός πειραματισμός για την ανάπτυξη ενός νέου, πιο υγιούς παραδείγματος. Έτσι, οι παρατηρήσεις μου θα επικεντρωθούν στο πώς μπορούμε να κάνουμε κάποια φιλόδοξα, δημιουργικά άλματα προς τα εμπρός και πώς τα Κοινά – ως λόγος, κοινωνική πρακτική, ηθική και κοσμοθεωρία – μπορούν να βοηθήσουν πολύ στην αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης.

Θα ήθελα να εξηγήσω πώς τα Κοινά μπορούν να παρέχουν ένα ισχυρό, συνεκτικό πλαίσιο –και πολλά πραγματικά, πρακτικά εγχειρήματα– τα οποία ανοίγουν κάποιες υποσχόμενες προοπτικές αλλαγής. Θα μεταφέρω την παλιά συμβουλή του Buckminster Fuller: «Ποτέ δεν αλλάζεις τα πράγματα πολεμώντας την υπάρχουσα πραγματικότητα. Για να αλλάξεις κάτι, χτίζεις ένα νέο μοντέλο που καθιστά το υπάρχον ξεπερασμένο.»

Από την περιήγηση στο πρόγραμμα αυτού του αξιοσημείωτου συνεδρίου Oxford Real Farming Conference, γίνεται σαφές ότι υπάρχουν πολλές έντονα δημιουργικές και εξεγερμένες ιδέες όπως και εγχειρήματα που εκπροσωπούνται εδώ – από στρατηγικές βελτίωσης του εδάφους έως πρωτοβουλίες βιοποικιλότητας, καινοτομίες στην κοινοτικά υποστηριζόμενη γεωργία και νέα σύνορα για την αγροοικολογία, τις τεχνολογίες ανοιχτού κώδικα στην αναγεννητική γεωργία και τρόπους διαχείρισης λιβαδιών και βοσκοτόπων. Όλα αυτά είναι πολύ εντυπωσιακά, αλλά είναι επίσης εύλογο να ρωτήσω:

Πώς μπορούν τα εκπληκτικά πειράματα που μεταμορφώνουν τώρα τη γεωργία και το σύστημα τροφίμων να γίνουν το νέο φυσιολογικό στην πολιτική, την κυβερνητική πολιτική και την καθημερινή ζωή;

Πώς μπορούν τα υπάρχοντα πειράματα να μετακινηθούν από το περιθώριο και να μεταμορφωθούν στο προεπιλεγμένο παράδειγμα;

Με άλλα λόγια, πώς μπορούμε να απομακρυνθούμε από το να αρπάξουμε μερικά ψίχουλα από το τραπέζι που έχει στρώσει ο κρατικός καπιταλισμός και να εδραιωθούμε ως πολιτιστικός μοχλός για την αναγεννητική γεωργία, την επισιτιστική κυριαρχία, τη μεταρρύθμιση της γης και τις πρωτοβουλίες για τη διατήρηση του κλίματος;

Τώρα προφανώς, δεν υπάρχουν εύκολες ή απλές απαντήσεις, αλλά σήμερα θα ήθελα να προτείνω ότι η επανεφεύρεση των Κοινών και του Κοινωνείν – μια νέα και ταυτόχρονα αρχαία κοινωνική μορφή – μπορεί να μας βοηθήσει να περάσουμε στην άλλη πλευρά. Αυτή η πρόκληση είναι ταυτόχρονα πολιτιστική, κοινωνική, οικονομική και πολιτική. Απαιτεί να υιοθετήσουμε μια διαφορετική νοοτροπία. Απαιτεί συλλογική φαντασία, νέες κοινωνικές πρακτικές και πολιτική δράση.

Εδώ είναι μια σύνοψη του γιατί χρειαζόμαστε τα Κοινά. Σε οποιαδήποτε υποτιθέμενη αντιπροσωπευτική δημοκρατία σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ, η εξουσία των πολιτών και η ελευθερία στην πολιτική σιγά-σιγά ασφυκτιούν. Η κρατική εξουσία, τα μεγάλα πολιτικά κόμματα, τα μέσα ενημέρωσης και η νεοφιλελεύθερη οικονομία μπορεί να έχουν τις διαφορές τους, αλλά το καθένα ρυθμίζει και καθορίζει το εύρος της αποδεκτής αλλαγής. Αυτή η ατζέντα βασίζεται σε μερικές πολύ κουρασμένες και αρχαϊκές ιδέες, όπως:

«Πρέπει να εργαζόμαστε για την οικονομική ανάπτυξη πάση θυσία γιατί όλα εξαρτώνται από αυτό».

«Η καπιταλιστική χρηματοδότηση και οι ελεύθερες αγορές προσφέρουν τις καλύτερες λύσεις-συστήματα για την επίτευξη ενός καλύτερου μέλλοντος».

«Μόνο οι εθνικές κυβερνήσεις και τα πολιτικά κόμματα μπορούν να λύσουν προκλήσεις τόσο μεγάλες όπως η κλιματική αλλαγή και η κοινωνική ανισότητα και η φτώχεια».

Και: «Μόνο οι κεντρικές ιεραρχίες μπορούν να κάνουν τα πράγματα αρκετά γρήγορα. Δεν έχουμε χρόνο για τίποτα άλλο».

Αυτές οι κοινοτυπίες είναι το βασικό πρόβλημα που πρέπει να ξεπεράσουμε. Αλλά τι μπορούμε να κάνουμε όταν το κυρίαρχο σύστημα είναι τόσο ολοκληρωτικό, ισχυρό και κλειστό στην ορθολογικότητα; Πώς χτίζουμε ένα εναλλακτικό μέλλον; Πώς ξεπερνάμε ένα σύστημα πολιτικής ελίτ που δεν ανταποκρίνεται στον γενικό πληθυσμό, που βρίσκεται παγιδευμένο σε αρχαϊκές ιδεολογίες και όμως είναι αρκετά ισχυρό και πλούσιο ώστε να κερδίζει τις εκλογές, να ελέγχει τα δημόσια κεφάλαια, να υπαγορεύει επενδύσεις κεφαλαίων και να χειραγωγεί τη δημόσια συζήτηση μέσω των επιχειρήσεων ΜΜΕ που του ανήκουν;

Τι να κάνουμε;

Αντλώ έμπνευση και στρατηγική καθοδήγηση από τον Václav Havel, τον Τσέχο θεατρικό συγγραφέα. Στη δεκαετία του 1970, όταν ο ίδιος και άλλοι πολιτιστικοί αντιφρονούντες αντιμετώπισαν ένα κατασταλτικό σύστημα αδιαπέραστο από σοβαρές αλλαγές –στην περίπτωσή του, την ολοκληρωτική τσεχική κυβέρνηση– ο Havel ζήτησε την ανάπτυξη μιας «παράλληλης πόλης».

Μια παράλληλη πόλη είναι ένας οριζόντιος κόσμος σχέσεων και πρόνοιας ο οποίος λειτουργεί ως εναλλακτική λύση. Πρόκειται για την από κοινού οικοδόμηση ευχάριστων σχέσεων και εποικοδομητικών εγχειρημάτων, τα οποία με την πάροδο του χρόνου μπορούν να ωριμάσουν σε μια προεικονιστική νέα τάξη. Μια παράλληλη πόλη προσφέρει χώρους στους οποίους οι άνθρωποι μπορούν αμοιβαία να υποστηρίζουν ο ένας τον άλλον και να παράγουν άμεσα αυτό που χρειάζονται. Οι άνθρωποι μπορούν να σκέφτονται ανεξάρτητα, να απομυθοποιούν την επίσημη προπαγάνδα και να διευρύνουν τη φαντασία τους για το τι είναι δυνατό. Μπορούν να πουν την αλήθεια, να καλλιεργήσουν υγιείς φιλοδοξίες και να συγκεντρώσουν το θάρρος να κάνουν ό,τι χρειάζεται.

Ο σκοπός μιας παράλληλης πόλης δεν είναι να παραιτηθεί από την πολιτική και τον πολιτισμό σε ουτοπικές φαντασιώσεις – αλλά μάλλον να οικοδομήσει έναν κόσμο που έχει τη δική του ακεραιότητα και τη ικανότητα να εργαστεί έξω από το κυρίαρχο σύστημα.

Μια παράλληλη πόλη επιλέγει επίσης διαφορετικές στρατηγικές για να προχωρήσει.

Η πρώτη προτεραιότητα είναι να μην χτυπήσουμε την πόρτα των κυβερνήσεων και των πολιτικών κομμάτων επιδιώκοντας την αλλαγή. Αυτό μπορεί να φαίνεται απαραίτητο σε κάποιο βαθμό. Αλλά αυτός ο δρόμος είναι καταδικασμένος να απογοητεύσει, εφόσον οι κανόνες του τρέχοντος συστήματος κράτους/αγοράς είναι αμετακίνητοι. Όπως δείχνει η πρόσφατη ιστορία, ακόμη και σε μέρη όπως η Ελλάδα και η Βολιβία, όπου τα αριστερά κόμματα ανέλαβαν το κράτος, τα αποτελέσματα ήταν προβληματικά – κυρίως επειδή το διεθνές κεφάλαιο μπορεί να συνεχίσει να εκφοβίζει, να συμπράττει και να περιορίζει το κράτος και τα κοινωνικά κινήματα.

Αντίθετα, ακόμη και μια μικρή αλλά λειτουργική παράλληλη πόλις λειτουργικών Κοινών – εάν είναι σωστά μονωμένη από αυτές τις δυνάμεις – μπορεί να ασκήσει μεγάλη μόχλευση. Το είδαμε αυτό στις πρώτες μέρες του Linux και του λογισμικού ανοιχτού κώδικα, ή με τον τρόπο που οι τοπικές κινήσεις για την τροφή επέβαλαν αλλαγές στο Big Ag (ΣτΜ: υποτιμητικός όρος που χρησιμοποιείται για να υπονοήσει ότι οι μεγάλες γεωργικές εταιρείες έχουν περισσότερη ισχύ από ό,τι είναι δίκαιο ή ασφαλές. Η αντίθετη εικόνα είναι του μικρού οικογενειακού αγρότη, συντετριμμένη κάτω από την τεράστια αγοραστική δύναμη και την πολιτική επιρροή της μεγάλης εταιρείας.) και στη δύναμη της τοπικής αλληλεγγύης όταν είναι οργανωμένη, όπως φαίνεται στον περιστρεφόμενο τροχό του Γκάντι, στις διαμαρτυρίες για το δικαίωμα της ελεύθερης περιαγωγής στην εξοχή, στα παράλληλα νομίσματα, στα συστήματα αμοιβαίας πίστωσης κ.λπ.

Κατά κάποιο τρόπο, υπάρχει ήδη μια παράλληλη πόλη στο Ηνωμένο Βασίλειο και σε πολλές άλλες χώρες. Απλώς δεν ονομάζεται. Δεν είναι πολιτιστικά ορατή. Υπάρχουν δεκάδες πρωτοβουλίες εκεί έξω, αλλά θεωρούνται πολύ μικρές, απομονωμένες και κατατετμημένες ως προς τον σκοπό. Όμως είμαι εδώ για να πω ότι μια ισχυρή Δημοκρατία των Κοινωνών υπάρχει ήδη και αν οργανωθεί σωστά, θα μπορούσε να αποτελέσει τεράστιο μοχλό αλλαγής.

Όπως δείχνω στο βιβλίο μου The Commoner’s Catalog for Changemaking, υπάρχει πληθώρα εγχειρημάτων, κινημάτων, κοινοτήτων, θεωρητικών και οραματιστών που κάνουν καταπληκτικά πράγματα αυτή τη στιγμή. Πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους είναι εδώ σε αυτό το δωμάτιο, θεσπίζοντας το επόμενο παράδειγμα αυτή τη στιγμή.

Για να γίνω συγκεκριμένος:

• Το κίνημα της αποανάπτυξης δείχνει τον δρόμο προς μια μετακαπιταλιστική μακροοικονομία η οποία μπορεί να καλύψει τις ανάγκες χωρίς οικονομική ανάπτυξη και καταναλωτισμό, μειώνοντας παράλληλα τις ανισότητες και τις εκπομπές άνθρακα.
• Στοιχεία του συνεταιριστικού κινήματος και των δημοκρατικών επιχειρήσεων βοηθούν στη χειραφέτηση και την ενδυνάμωση των κοινοτήτων και των εθνικών και φυλετικών ομάδων.
• Το αυξανόμενο βιοπεριφερειακό κίνημα, τα δίκτυα πόλεων μετάβασης και τα εγχειρήματα μετεγκατάστασης καθιστούν τις περιοχές πιο αυτάρκεις και οικολογικά δεσμευμένες.
• Τα αστικά Κοινά ενδυναμώνουν τους απλούς ανθρώπους στη Βαρκελώνη και τη Σεούλ, την Κορέα και τις πόλεις και κωμοπόλεις της Ιταλίας και της Γαλλίας, μέσω Κοινών για τη φύλαξη παιδιών και ηλικιωμένων, συμμετοχικού προϋπολογισμού, κοινοτικών κήπων και διαφόρων τύπων συμπράξεων Κοινών / δημοσίου.
• Το λογισμικό ανοιχτού κώδικα και η ομότιμη παραγωγή είναι ισχυροί κινητήρες για την αποεμπορευματοποίηση τόσο του software, όσο και του hardware. Επιτρέπουν την κοινή χρήση και τη βελτίωση των τεχνολογικών καινοτομιών από αυτοοργανωμένες κοινότητες, με ελάχιστο ή χωρίς καθόλου κόστος, χωρίς τη συστημική εκμετάλλευση και την ψηφιακή επιτήρηση της Big Tech.
• Ένα ισχυρό παρακλάδι της επανάστασης ανοιχτού κώδικα είναι η κοσμο-τοπική παραγωγή, ένα σύστημα που διευκολύνει την ανταλλαγή σχεδίου και γνώσης παγκοσμίως και τη φυσική παραγωγή πραγμάτων σε τοπικό επίπεδο. Αυτή η διαδικασία – η οποία έχει προφανείς επιπτώσεις στη μείωση της χρήσης καυσίμων άνθρακα – χρησιμοποιείται για τον παγκόσμιο σχεδιασμό και την τοπική παραγωγή μηχανοκίνητων οχημάτων, επίπλων, σπιτιών, ηλεκτρονικών ειδών και αγροτικού εξοπλισμού.
• Οι άδειες Creative Commons κατέστησαν δυνατή τη νόμιμη κοινή χρήση δισεκατομμυρίων δημιουργικών έργων χωρίς άδεια ή πληρωμή. Πέρα από το Linux και τη Wikipedia, υπάρχουν κινήματα παραγωγής ομοτίμων που επικεντρώνονται στην επιστήμη των πολιτών, στις επιστημονικές εκδόσεις ανοιχτής πρόσβασης και στους ανοιχτούς εκπαιδευτικούς πόρους. Πιο πρόσφατα, είδαμε την άνοδο των ψηφιακών αυτόνομων οργανισμών ή DAOS, και του Holochain, ενός ισχυρού συνόλου πρωτοκόλλων δικτύου που καθιστούν δυνατά αποκεντρωμένα, οργανωμένα από ομότιμους δίκτυα.
• Δεν ανέφερα καν τα δίκτυα αλληλοβοήθειας και τις κοινότητες φροντίδας… και περιφερειακά συστήματα WiFi όπως το Guifi.net στην Καταλονία… και τα εναλλακτικά νομίσματα, και τα κοινά ύδατα που προστατεύουν και κατανέμουν νερό σε ξηρές περιοχές του κόσμου… και τα κοινά είδη τεχνών και πολιτισμού που επιτρέπουν στους καλλιτέχνες να μειώσουν το κόστος τους και να αναλάβουν μεγαλύτερο έλεγχο της δημιουργίας τέχνης τους.

Ο κοινός παρονομαστής σε αυτά τα πολλά Κοινά είναι η συνεργατική επίλυση προβλημάτων, η ομότιμη διακυβέρνηση που είναι δίκαιη και χωρίς αποκλεισμούς, η κατανομή των οφελών μεταξύ των συμμετεχόντων, η ανεξαρτησία από τους καπιταλιστές επενδυτές και την κρατική εξουσία και η οικολογική διαχείριση.

Επιτρέψτε μου να σταματήσω λίγο και να συζητήσω τις τοπικές εναλλακτικές του καπιταλιστικού Big Ag, όπως η αγροοικολογία, η περμακουλτούρα, τα παραδοσιακά κοινά στον Παγκόσμιο Νότο, η ιθαγενής γεωργία, η αστική γεωργία, το μοίρασμα σπόρων, το κίνημα Slow Food και νέα τοπικά συστήματα διανομής τροφής.

Οι νέοι τύποι πρόσβασης και διακυβέρνησης της γης αποτελούν μεγάλο μέρος του Κοινωνείν, όπως αυτό εφαρμόζεται:

• Στα κοινοτικά καταπιστεύματα γης
• Στα κοινοτικά υποστηριζόμενα γεωργικά αγροκτήματα
• Στα σύγχρονα Κοινά γης που δημιουργήθηκαν από την Agrarian Trust στις ΗΠΑ και την Terre de Liens στη Γαλλία
• Στο κίνημα «ευγενικής διατήρησης» που προχωρά πέρα από το «κλείδωμα» της φύσης και την αγοραία διαχείριση, όπως ο οικοτουρισμός
• Και στην επανεφεύρεση του σχεδιασμού και παραγωγής μόδας μέσω τοπικής προμήθειας ινών και περιφερειακών αγορών.

Ίσως αναρωτηθείτε: Πώς αυτά τα διαφορετικά Κοινά αντιπροσωπεύουν μια πολλά υποσχόμενη αντίρροπη δύναμη στο σύστημα της αγοράς/κράτους; Πώς ξεπερνούν την τρομερή δύναμη των δικαιωμάτων ιδιωτικής ιδιοκτησίας, των παγκόσμιων αγορών και των οικονομικών πολιτικών με εμμονή στην ανάπτυξη;

Βλέπω αυτά τα εγχειρήματα των Κοινών ως τις απαρχές μιας ισχυρής παράλληλης πόλης, επειδή είναι αποτελεσματικά λειτουργικά συστήματα σε κυτταρικό επίπεδο. Έχουν διαφορετικό κοινωνικό DNA για την παροχή και τη διακυβέρνηση. Είναι ανθεκτικά και αυτοδύναμα. Δεν χρειάζεται να είναι παίκτες της αγοράς. Ξεφεύγουν από τη συναλλακτική νοοτροπία και τη διαφθορά των καπιταλιστικών επιχειρήσεων. Βασίζονται σε αφοσιωμένες κοινωνικές και οικολογικές σχέσεις, με το Κοινό και την εντοπιότητα στο επίκεντρο της δραστηριότητάς τους.

Βλέποντας τους εαυτούς τους ως κοινωνούς, οι άνθρωποι μπορούν να αναγνωρίσουν την κοινή τους ευπάθεια στην καπιταλιστική ιδιοποίηση, στην περίφραξη και στην «ανάπτυξη» και να εφεύρουν προληπτικούς αμυντικούς μηχανισμούς. Αντιμετωπίζουν τον κοινό τους πλούτο ως αναπαλλοτρίωτο πλούτο που δεν μπορεί να πουληθεί ή να ιδιοποιηθεί. Βάζουν όρια στην εκμετάλλευση της φύσης. Υιοθετούν αγροτικές στρατηγικές που αναγεννούν και εμπλουτίζουν τη φύση. Επιλέγουν καινοτόμες νομικές δομές και μορφές διακυβέρνησης, που διασφαλίζουν ότι παραμένουν κοινά. Καλλιεργούν τις κοινωνικές πρακτικές και τις δομές του κοινωνείν, που αυτοσυνείδητα ξεχωρίζει από τη λογική και τις αξίες του σημερινού συστήματος.

Αυτή η τεράστια Δημοκρατία των Κοινωνών έχει παραμείνει σε μεγάλο βαθμό στη σκιά της κυρίαρχης σύγχρονης ζωής. Νομίζω ότι είναι καιρός αυτή η Δημοκρατία να μπει στο φως της δημοσιότητας. Οι προσπάθειές της πρέπει να ενισχυθούν και να ενδυναμωθούν. Οι δραστηριότητές της σε αμέτρητες τοποθεσίες πρέπει να είναι πιο στενά διασυνδεδεμένες και ομόσπονδες. Οι συμμετέχοντες πρέπει να συνειδητοποιήσουν πώς ο λόγος για τα Κοινά μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να αναπτύξουν νέες κατηγορίες σκέψης και να εκφράσουν πολιτισμικά τις κοινές αξίες και την αλληλεγγύη τους.

Επιτρέψτε μου να αφιερώσω τα υπόλοιπα λεπτά μου προτείνοντας πώς θα μπορούσαμε να κινηθούμε προς αυτές τις κατευθύνσεις.

Πρώτον, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την επιτόπια κοινωνική δυναμική με την οποία τα Κοινά ανταποκρίνονται στις ανάγκες και οι ομότιμοι αυτοκυβερνούνται. Η τυπική οικονομία βασίζεται στην ιδέα του homo economicus, του ορθολογικού, εγωιστή, υλιστή που μεγιστοποιεί το προσωπικό όφελος. Αυτή είναι η συμβατική ιδέα του τι είναι άνθρωπος. Ωστόσο, τα Κοινά έχουν μια πολύ πιο πλούσια, πιο ανθρώπινη αντίληψη για το τι είναι τα ανθρώπινα όντα – και αυτή η πλήρης παλέτα της ανθρωπότητας οδηγεί την εσωτερική δυναμική των Κοινών ή του Κοινωνείν.

Η αείμνηστη συνάδελφός μου Silke Helfrich και εγώ – στο βιβλίο μας Free, Fair and Alive – εντοπίσαμε περισσότερα από είκοσι πέντε επαναλαμβανόμενα μοτίβα κοινωνικής πρακτικής που βοηθούν να γίνουν τα Κοινά ένα αποτελεσματικό σύστημα ομότιμης διακυβέρνησης και παροχής. Αυτά τα μοτίβα είναι συμπεριφορές όπως: συμπερίληψη της διαφορετικότητας, αναγωγή του «μαζί» σε τελετουργικό. διαμοιρασμός των κινδύνων της παροχής, εκτίμηση της Διαφάνειας σε μια σφαίρα εμπιστοσύνης. Και ούτω καθεξής.

Αυτό που είναι κρίσιμο να κατανοήσουμε για τα Κοινά είναι ότι δεν είναι απλώς «αζήτητοι πόροι» που κανείς δεν κατέχει, όπως οι ωκεανοί και η ατμόσφαιρα και το Διαδίκτυο. Τα Κοινά δεν είναι πράγματα. Είναι κοινωνικά συστήματα. Στην καρδιά των Κοινών βρίσκονται οι σχέσεις. Στην πραγματικότητα, τα Κοινά νοούνται καλύτερα ως ρήματα, όχι ως ουσιαστικά – κοινωνικές πρακτικές και σχέσεις, όχι πράγματα.

Δεύτερον, είναι σημαντικό να δούμε πώς η γλώσσα των Κοινών είναι ένα σημαντικό εργαλείο για την οργάνωση του εαυτού μας και την προβολή του κοινωνείν στον ευρύτερο πολιτισμό. Η γλώσσα βοηθά τους ανθρώπους να τοποθετηθούν με σεβασμό μεταξύ τους, με την εξουσία και με μεγαλύτερα συστήματα. Η γλώσσα μας βοηθά να κατανοήσουμε έναν διαφορετικό κόσμο και διαφορετικούς ρόλους για τον εαυτό μας από αυτούς που ορίζει ο καπιταλισμός, όπως καταναλωτής, παραγωγός και επενδυτής. Αν σκοπεύουμε να χτίσουμε μια παράλληλη πόλη, πρέπει να κλιμακώσουμε τις προσπάθειές μας. Στα παραδοσιακά κινήματα, αυτό σημαίνει δημιουργία κεντρικών οργανώσεων και ιεραρχιών, όπως πολιτικά κόμματα και ΜΚΟ. Αυτό εισάγει όλα τα είδη νέων γενικών εξόδων, επιπλοκών και αλλοιωτικών, αποδυναμωτικών στοιχείων.

Τρίτον λοιπόν, για να χτίσουμε το Σύμπαν των Κοινών, πρέπει να διατηρήσουμε τα πράγματα στο κατάλληλο μέγεθος, ώστε το τοπικό πλαίσιο, η γεωγραφία και οι παραδόσεις να μπορούν να παραμείνουν εμπνευστικές. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μάθουμε πώς να μιμούμαστε και να ομοσπονδιοποιούμε τους εαυτούς μας.

Τέταρτον, αντί να βασιζόμαστε στα συμβατικά συστήματα δικαίου, χρηματοδότησης και υποδομής –τα περισσότερα από τα οποία έχουν σχεδιαστεί για να ευνοούν τους μεγαλύτερους εμπορικούς παίκτες– πρέπει να δημιουργήσουμε εναλλακτικές λύσεις ώστε να μην εξαρτόμαστε επικίνδυνα από το κράτος ή τις αγορές που κυριαρχούνται από το Μεγάλο Κεφάλαιο. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να οικοδομήσουμε τις δικές μας υποδομές για τα Κοινά – έτσι ώστε το κοινό να γίνει ευκολότερο και πιο φυσιολογικό και να μην απαιτούνται ηρωικές προσπάθειες. Για παράδειγμα, σκεφτείτε ότι ο ιστότοπος Open Collective επιτρέπει σε κάθε είδους ομάδες, μεγάλες ή μικρές, να διαχειρίζονται τα οικονομικά, την τήρηση βιβλίων και τα φορολογικά τους. Ή ότι το σύστημα WiFi που βασίζεται στα Κοινά, το Guifi.net, παρέχει υψηλής ποιότητας, χαμηλού κόστους υπηρεσίες Διαδικτύου σε άτομα στην Καταλονία. Υπάρχουν ήδη σημαντικές υποδομές που βοηθούν τους συνεταιρισμούς να ανθίσουν και προσπάθειες για την οικοδόμηση «ψηφιακών αυτόνομων οργανισμών» ή DAO για την αμοιβαία συνεισφορά και τα οφέλη.

Μια άλλη κρίσιμη παρέμβαση είναι οι δημιουργικές νομικές παραβιάσεις στο κρατικό δίκαιο. Ο μόνος λόγος που τόσες πολλές πληροφορίες, μουσική, βίντεο, φωτογραφίες και άλλο περιεχόμενο μπορούν να κοινοποιηθούν νόμιμα αυτές τις μέρες είναι επειδή οι άνθρωποι του Creative Commons δημιούργησαν μια σουίτα αδειών για να επιτρέπουν την κοινή χρήση, την τροποποίηση και την επαναχρησιμοποίηση έργων που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα. Οι κοινότητες λογισμικού ανοιχτού κώδικα έχουν κάνει παρόμοια πράγματα για να κάνουν τον κώδικά τους κοινόχρηστο. Τώρα βλέπουμε νομικά παράθυρα ώστε να δώσουμε δικαιώματα στη φύση και να κάνουμε τη γη «αυτό – ιδιόκτητη». Υπάρχουν πολλά ακόμα να γίνουν εδώ.

Πέμπτον, πρέπει επίσης να αναπτύξουμε νέα είδη χρηματοδότησης για να ξεπεράσουμε τις εκμεταλλευτικές, εξορυκτικές τάσεις του συμβατικού χρέους και των μετοχών και τις επιταγές τους για κεντρικά ελεγχόμενους οργανισμούς και οικονομική ανάπτυξη. Έχω προτείνει την ιδέα της «σχεσιοποιημένης χρηματοδότησης» – στην οποία οι κοινωνοί και οι σύμμαχοί τους συγκεντρώνουν τα χρήματά τους για να υποστηρίξουν τα σχέδιά τους και βασίζονται στη «μεταβίβαση» από τα καπιταλιστικά κυκλώματα αξίας στα κυκλώματα αξίας που βασίζονται στα Κοινά. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν τα κοινοτικά καταπιστεύματα γης, το crowdfunding και το crowdequity, τα εναλλακτικά νομίσματα και πολλά άλλα χρηματοοικονομικά συστήματα που βασίζονται σε Κοινά. Αυτή είναι μια μεγαλύτερη ιστορία, αλλά επιτρέψτε μου να σημειώσω ότι μια ομάδα εργασίας στο Άμστερνταμ διερευνά ήδη αυτές τις δυνατότητες.

Τέλος, πρέπει να αναπτύξουμε νέους τρόπους για την αλληλεπίδραση της κρατικής εξουσίας με τα Κοινά χωρίς το κράτος να επιβάλλει τις πολιτικές προτεραιότητες και τις γραφειοκρατικές του διαδικασίες στους κοινωνούς. Ονομάζω αυτά τα πρότυπα διεπαφής – ειδικά συστήματα που επιτρέπουν στα κράτη και τα Κοινά να αλληλεπιδρούν σε μια πιο ουδέτερη, ισότιμη βάση, όπως τα έθνη-κράτη έχουν διπλωματικά πρωτόκολλα για τη δημιουργία ουδέτερων ζωνών σεβασμού, επικοινωνίας και συνεργασίας. Η δημιουργία κατάλληλων μοτίβων διεπαφής είναι μια δύσκολη υπόθεση, αλλά αν το κράτος μπορεί να ναυλώνει εταιρείες, φαινομενικά επειδή εξυπηρετούν το δημόσιο καλό, γιατί δεν μπορεί να αναγνωρίσει νομικά τα Κοινά και να συνάψει εποικοδομητικές, μη καταναγκαστικές σχέσεις μαζί τους; Υπάρχουν μερικά συναρπαστικά παραδείγματα εκεί έξω, από τα πειράματα που βασίζονται στα Κοινά στη Βαρκελώνη μέχρι το κίνημα Co-Cities στην Ιταλία έως τα καταπιστεύματα μετόχων που έχουν εγκριθεί από το κράτος.

Επιτρέψτε μου να ολοκληρώσω με αυτό το υπέροχο ποίημα της Adrienne Rich που βρήκα αρκετά συγκινητικό:

“Η καρδιά μου συγκινείται από όλα όσα δεν μπορώ να σώσω.

Τόσα πολλά έχουν καταστραφεί.

Έχω ρίξει τον κλήρο μου με εκείνους που, χρόνο με τον χρόνο, αφύσικα,

χωρίς καμία ασυνήθιστη δύναμη, ανασυγκρότησαν τον κόσμο.”

Υπάρχει τόσος κόσμος σε αυτό το δωμάτιο και στους θεατές του live streaming ώστε να ανασυγκροτήσουμε τον κόσμο. Η ανάπτυξη του παραδείγματος και του λόγου των Κοινών, των πρακτικών και των ηθικών αξιών του θα έχει πολλές πολύτιμες επιπτώσεις, όχι μόνο στους τομείς της γεωργίας και των τροφίμων, αλλά πιο καθολικά. Μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία μιας πολιτικής του ανήκειν, μιας οικονομίας της επάρκειας και μιας κουλτούρας που αποεμπορευματοποιεί και μοιράζεται.

Τι περιμένουμε λοιπόν;

—

Το παρόν αποτελεί τη συνεισφορά του David Bollier στο συνέδριο Oxford Real Farming Conference, στην Οξφόρδη της Αγγλίας, στις 5 Ιανουαρίου του 2024. Αυτό αποτέλεσε μέρος μιας συνεδρίας στο Δημαρχείο της Οξφόρδης με τον διάσημο Βρετανό ακτιβιστή-ακαδημαϊκό κοινωνό (commoner) Guy Standing, η οποία είχε τίτλο “Κοινά & Κοινωνείν: Ένα προοδευτικό όραμα για μια καλή κοινωνία.

Πηγή: https://www.bollier.org/blog/commons-and-commoning-progressive-vision-good-society

Μετάφραση: Ηλίας Σεκέρης

Δες ακόμη: Μια διακυβέρνηση στηριγμένη στα Κοινά (Commons);

Το άρθρο Κοινά & Κοινωνείν: Ένα προοδευτικό όραμα για μια καλή κοινωνία – David Bollier εμφανίστηκε πρώτα στο Ηλίας Σεκέρης | Ιστολόγιο.

Στη εποχή της καλπάζουσας τεχνολογικής προόδου, η διαφαινόμενη κυριαρχία της τεχνητής νοημοσύνης (AI) μας παραπέμπει σε ένα σταυροδρόμι βαθιάς αλλαγής. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν χρειάζεται να είναι απλώς άλλο ένα καπιταλιστικό εργαλείο χειραγώγησης, ελέγχου και εξουσίας – αντίθετα μπορεί να παίξει τον ρόλο ενός πιθανού καταλύτη για τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Οι οραματικές ιδέες στοχαστών όπως ο Murray Bookchin, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο George Caffentzis και ο David Bollier συγκλίνουν για να φωτίσουν το δρόμο προς μια νέα προοπτική. Αυτό το άρθρο ξεκινά την εξερεύνηση μιας ριζοσπαστικής ιδέας: η Τεχνητή Νοημοσύνη ως Κοινό.  Ένα επαναστατικό παράδειγμα που μας καλεί να αναστοχαστούμε έννοιες όπως η εξουσία, η δημοκρατία, η συνεργασία και η καινοτομία. Καθώς εξετάζουμε τις ιδέες αυτών των στοχαστών, ανακαλύπτουμε ένα όραμα που ξεπερνά τα συμβατικά όρια, προτρέποντάς μας να φανταστούμε ένα μέλλον όπου οι δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης συνυφαίνονται με την  δημοκρατική διακυβέρνηση και τη συλλογική πρόοδο.

Αποκεντρωμένη Οικολογική Δημοκρατία και τεχνητή νοημοσύνη

Στη σφαίρα της επαναστατικής σκέψης, λίγες προσωπικότητες είναι τόσο εξέχουσες όσο ο Murray Bookchin. Ένας οραματιστής του οποίου οι ιδέες για την κοινωνική οικολογία και την οικολογική δημοκρατία έχουν γίνει ακρογωνιαίοι λίθοι για όσους αναζητούν μια βιώσιμη και δημοκρατική μετασχηματιστική κοινωνική προοπτική.  Στην καρδιά του οράματός του βρίσκεται η έννοια της αποκεντρωμένης οικολογικής δημοκρατίας – μια πολυδιάστατη προσέγγιση μεταξύ των ανθρώπινων κοινοτήτων και του περιβάλλοντος στο οποίο κατοικούν.

Επιγραμματικά, οι έννοιες  που πραγματεύεται ο Bookchin (2016) αφορούν:

α) Στην αποκέντρωση της πολιτικής εξουσίας, καθώς υποστηρίζει την κατανομή της εξουσίας λήψης αποφάσεων στις τοπικές κοινωνίες αντί για τη συγκέντρωση της σε μακρινούς και συχνά γραφειοκρατικούς θεσμούς.

β) Στην οικολογική συνείδηση, την οποία συνυφαίνει με τη δημοκρατική διακυβέρνηση, καθώς υποστηρίζει ότι η αληθινή δημοκρατία απαιτεί κατανόηση και αρμονία με το φυσικό περιβάλλον (βλ. Κοινωνική Οικολογία). Σε αυτό το πλαίσιο, οι οικολογικές αρχές καθοδηγούν τη λήψη αποφάσεων, διασφαλίζοντας ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι σε συγχρονισμό με τα ευρύτερα οικοσυστήματα στα οποία κατοικούν.

Στην ουσία, το όραμα του Bookchin υπερβαίνει την απλή πολιτική αποκέντρωση και προτείνει μια ολιστική αναδιοργάνωση της κοινωνίας με βάση τις οικολογικές αρχές και την άμεση δημοκρατία. Αυτή η αποκεντρωμένη οικολογική δημοκρατία επιδιώκει να δημιουργήσει μια αρμονική ισορροπία μεταξύ των ανθρώπινων κοινοτήτων και του περιβάλλοντος, αναγνωρίζοντας την αλληλεξάρτηση της κοινωνικής και της οικολογικής ευημερίας.

Στο πλαίσιο αυτό, η ΑΙ δεν χρειάζεται να υποβιβαστεί σε δευτερεύοντα ρόλο, αλλά μπορεί κάλλιστα να αναδειχτεί ως κεντρική δύναμη στην αναμόρφωση της διακυβέρνησης. Ας φανταστούμε για παράδειγμα έναν κόσμο όπου η τεχνητή νοημοσύνη, αντί να εδραιώνει την εξουσία, γίνεται ο καταλύτης για την αποκεντρωμένη λήψη αποφάσεων σε κοινοτικό επίπεδο. Πρόκειται για μια τεχνολογική επανάσταση με σκοπό – την ανύψωση της τοπικής αυτονομίας και την προώθηση μιας αρμονικής σχέσης μεταξύ κοινωνίας και φύσης. Η ενσωμάτωση της ΑΙ στον ιστό της αποκεντρωμένης διακυβέρνησης του οράματος του Bookchin, αποτελεί τη βάση αυτού που θα μπορούσε να ονομαστεί τεχνολογικά Κοινά. Αυτό δεν θέτει φυσικά την τεχνητή νοημοσύνη ως απομονωμένο εργαλείο, αλλά αντιθέτως την τοποθετεί ως αναπόσπαστο μέρος των κοινοτικών διαδικασιών λήψης αποφάσεων. Μια ενδεχομενικότητα όπου ο αλγοριθμικός παλμός της ΑΙ συγχρονίζεται με τον παλμό των τοπικών κοινωνιών, ενισχύοντας την ικανότητά τους να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις που ευθυγραμμίζονται με τις οικολογικές αρχές.

Αυτή η επανάσταση δεν σκοπεύει να επιβάλλει μια τεχνολογική ηγεμονία, αντίθετα στοχεύει στο ξεκλείδωμα των δυνατοτήτων για αρμονική συνύπαρξη. Δυνατότητες που αφορούν στη χρήση της ΑΙ για τη βελτιστοποίηση της διαχείρισης των πόρων, τον μετριασμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την ενδυνάμωση των κοινοτήτων να γίνουν διαχειριστές της ζωής τους. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα κάλεσμα να δημιουργήσουμε ένα μέλλον όπου η τεχνολογία δεν θα διαταράξει, αλλά θα συνεργαστεί στην προσπάθειά μας για οικολογική βιωσιμότητα και αποκεντρωμένη δημοκρατική διακυβέρνηση.

Το ζήτημα της Αυτονομίας και η σφυρηλάτηση μιας νέας αφήγησης για την τεχνητή νοημοσύνη

Οι ιδέες του Κορνήλιου Καστοριάδη, διαδραματίζουν επίσης καταλυτικό ρόλο για μια βαθιά επαναξιολόγηση της σχέσης μας με την τεχνολογία, ιδιαίτερα στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. Στον πυρήνα της φιλοσοφίας του βρίσκεται φυσικά η ιδέα της Αυτονομίας – μια ρητή δήλωση ότι τα άτομα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στη δημιουργία, τον αναστοχασμό και την ανα-δημιουργία των κοινωνικών θεσμών που διέπουν τις ζωές τους. Αυτό το πράγμα δεν αποτελεί μονάχα ένα πολιτικό ιδεώδες αλλά μια θεμελιώδη εγγενή πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης (Καστοριάδης, 1978).

Ο Καστοριάδης εισάγει την έννοια της «Φαντασιακής Θέσμισης», μιας δυναμικής διαδικασίας όπου τα άτομα συμβάλλουν συλλογικά στη διαμόρφωση της δικής τους πραγματικότητας. Σε αντίθεση με τις στατικές κοινωνικές δομές, αυτό το πλαίσιο οραματίζεται την κοινωνία ως μια ρευστή και εξελισσόμενη οντότητα, με ενεργά και συμμετέχοντα υποκείμενα, τα οποία βρίσκονται σε έναν συνεχή μετασχηματιστικό διάλογο. Σε αυτό το δυναμικό τοπίο, η Αυτονομία δεν αποτελεί τον προορισμό, αλλά μάλλον ένα διαρκώς εξελισσόμενο ταξίδι αυτοθέσμισης.

Πώς θα μπορούσε άραγε η τεχνητή νοημοσύνη να αποτελέσει μέρος αυτής της περίπλοκης κατάστασης;

Η Καστοριαδική σκέψη μας αποτρέπει από τον δυστοπικό κίνδυνο του να επιτρέψουμε ως κοινωνία την εγκαθίδρυση μιας ετερονομίας βασισμένης στην ΑΙ ως μια εξωτερική δύναμη που υπαγορεύει τους κανόνες. Αντίθετα οφείλουμε να τη δούμε ως ένα εργαλείο μέσα στη συλλογική ανθρώπινη εργαλειοθήκη. Ένα εργαλείο που, ενώ στερείται – και θα πρέπει να στερείται – αυτόνομης δράσης, έχει τη δυνατότητα να συμβάλει στην διευκόλυνση της καθημερινής ζωής. Σε αυτή την προοπτική, η ΑΙ γίνεται αντανάκλαση της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Ένας καθρέφτης που ενισχύει και προκαλεί την φαντασία της κοινωνίας μας. Αντί να είναι συνδημιουργός, η τεχνητή νοημοσύνη γίνεται ένα εύπλαστο όργανο που διαμορφώνεται από το ανθρώπινο φαντασιακό. Είναι μια τεχνολογική επέκταση της ικανότητάς μας να φανταστούμε και να καινοτομούμε, ικανή να συμβάλει στη συνεχή αφήγηση της κοινωνικής δημιουργίας.

Σε μια κοινωνία όπου η τεχνητή νοημοσύνη είναι συνυφασμένη με τις ανθρώπινες προσπάθειες, όχι ως αυτόνομη οντότητα αλλά ως διευκολυντής της συλλογικής φαντασίας, έχει τη δυνατότητα να γίνει ένα εργαλείο εξερεύνησης, ένας μηχανισμός για την ενίσχυση των γνωστικών μας ικανοτήτων και τη διεύρυνση των οριζόντων αυτού που μπορούμε συλλογικά να οραματιστούμε. Σε αυτή τη συμβιωτική σχέση, η Αυτονομία δεν διακυβεύεται, αλλά αντίθετα εμπλουτίζεται από τις νέες δυνατότητες που ξεδιπλώνονται μέσω της ΑΙ στη σφαίρα της φαντασιακής θέσμισης.

Όταν εφαρμόζονται οι ιδέες του Καστοριάδη για την Αυτονομία, στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης, μας οδηγούν στο να προσεγγίσουμε την τεχνολογία με διαύγεια και επίγνωση. Να αναγνωρίσουμε τις δυνατότητες και τους κινδύνους της ΑΙ ως εργαλείου που μπορεί είτε να ενισχύσει το κοινωνικό φαντασιακό είτε να το αμφισβητήσει. Σε αυτήν την περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ της ανθρώπινης δημιουργικότητας και της τεχνολογικής προόδου, ανιχνεύονται τα  σπέρματα μιας μετασχηματιστικής φάσης. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν πρέπει να πάρει τον ρόλο του δημιουργού. Αντίθετα, πρέπει να αποτελέσει μια ανταποκρινόμενη οντότητα, με επικουρική λειτουργία στην ανθρώπινη φαντασία και δημιουργικότητα, οι οποίες είναι πάντοτε αυτές που καθορίζουν τις ιστορίες των κοινωνιών.

Τεχνολογική ενδυνάμωση και καινοτομία χωρίς αποκλεισμούς

Με φόντο έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από διάχυτη οικονομική ανισότητα, ο George Caffentzis – σημαντικός εκπρόσωπος του ρεύματος του αυτόνομου μαρξισμού – μας προκαλεί με τη σειρά του να αντιμετωπίσουμε τις παγιωμένες ανισότητες στην τεχνολογική πρόσβαση και μας βοηθά στο να εισάγουμε τη ριζοσπαστική ιδέα ενός Κοινού τεχνητής νοημοσύνης. Η σκέψη του Caffentzis (2013) μας καλεί να αποδομήσουμε τα εμπόδια προς την ευρεία πρόσβαση στις τεχνολογικές εξελίξεις, τοποθετώντας την τεχνολογία ως καθολικό πανανθρώπινο δικαίωμα. Μας καλεί να οραματιστούμε έναν ισότιμο κόσμο όπου τα οφέλη της τεχνολογικής εξέλιξης δεν περιορίζονται αποκλειστικά στους λίγους προνομιούχους, αλλά μοιράζονται γενναιόδωρα στους πολλούς. Σε αυτό το οραματικό τοπίο, τα Κοινά της τεχνητής νοημοσύνης έχουν τη δυνατότητα να γίνουν δυναμικός καταλύτης για την εξίσωση των όρων του ανταγωνισμού, τη διάνοιξη μονοπατιών για συνεργασία και την παροχή νέων δυνάμεων και δυνατοτήτων για τις περιθωριοποιημένες κοινότητες.

Μιλάμε για έναν κόσμο όπου η τεχνολογία υπερβαίνει τον ρόλο της ως πολυτέλεια και γίνεται ένα εγγενές δικαίωμα προσβάσιμο σε όλους. Πρόκειται δηλαδή για το όραμα μιας περιεκτικής τεχνολογικής ουτοπίας όπου οι καρποί της τεχνητής νοημοσύνης δεν αποθησαυρίζονται από την ελίτ, αλλά διανέμονται δίκαια μεταξύ των διαφορετικών κοινοτήτων, καθεμία από τις οποίες έχει την εξουσία να συμμετέχει ενεργά στη συνεχιζόμενη τεχνολογική αφήγηση. Προκειμένου όμως να συμβούν όλα αυτά τα πράγματα, χρειάζεται καταρχάς να διερευνηθούν οι δομικές θεσμικές αλλαγές που απαιτούνται. Και φυσικά χρειάζεται να ξεκινήσουμε ως κοινωνία τις απαραίτητες μετασχηματιστικές διαδικασίες προς την εξάλειψη των συστημικών εμποδίων της τεχνολογικής αυτής ενσωμάτωσης.

Σε αυτό το πλαίσιο Κοινά τεχνητής νοημοσύνης δεν αναδεικνύονται μόνο ως θεραπεία για την οικονομική ανισότητα, αλλά ως ακρογωνιαίος λίθος για την καλλιέργεια της καινοτομίας και της συλλογικής ενδυνάμωσης των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων. Δεν αποτελούν απλώς ένα εννοιολογικό ιδεώδες, αλλά πολύ παραπάνω από αυτό, αποτελούν μια μετασχηματιστική δύναμη με εκτεταμένες επιπτώσεις για την κοινωνική ισότητα και τη συνεργασία. Χρησιμεύουν κοντολογίς ως ένα χωνευτήριο για την επώαση καινοτόμων λύσεων, αξιοποιώντας όμως τη συλλογική νοημοσύνη των διαφορετικών κοινοτήτων. Με τον τρόπο αυτό αποκλίνουν από τα συμβατικά παραδείγματα, όπου η καινοτομία συχνά συγκεντρώνεται σε προνομιούχες σφαίρες και αντίθετα γίνονται πηγή δύναμης για τις κοινότητες που ιστορικά βρίσκονται στο περιθώριο της τεχνολογικής προόδου. Μέσω της εκδημοκρατισμένης πρόσβασης σε τεχνολογίες ΑΙ, οι κοινότητες όχι μόνο αποκτούν τα εργαλεία για να αντιμετωπίσουν τις ιδιαίτερες προκλήσεις τους, αλλά επίσης αποκτούν τη δυνατότητα να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της διαμόρφωσης της τροχιάς της τεχνολογίας. Αυτή η αλλαγή παραδείγματος σηματοδοτεί μια απομάκρυνση από το ιεραρχικό και αποκλειστικό μοντέλο καινοτομίας, ωθώντας μας προς ένα μέλλον όπου τα οφέλη της τεχνολογικής προόδου μοιράζονται και το τοπίο της καινοτομίας εμπλουτίζεται από την ποικιλομορφία των φωνών που συμβάλλουν στη συλλογική αφήγηση. Ο εκδημοκρατισμός της τεχνολογίας δεν είναι απλώς ένα ευγενές ιδανικό, αλλά ένα επιτακτικό βήμα προς μια πιο δίκαιη, δημοκρατική και αλληλεπιδρούσα παγκόσμια κοινωνία.

Βασισμένη στα Κοινά Ομότιμη Παραγωγή στην εποχή της AI

Σε ένα αρκετά παρόμοιο πλαίσιο, οι ιδέες ενός άλλου ακτιβιστή και σημαντικού στοχαστή των Κοινών, του David Bollier, μας εισάγουν σε ένα μετασχηματιστικό παράδειγμα όπου τα άτομα δημιουργούν και διαχειρίζονται τους πόρους συνεργατικά. Στο όραμα του Bollier (2016) για την Βασισμένη στα Κοινά Ομότιμη Παραγωγή (ΒΚΟΠ), η AI μεταφράζεται σε μια κοινή προσπάθεια, όπου η συλλογική νοημοσύνη συγκλίνει για να προωθήσει την καινοτομία πέρα από τα συμβατικά όρια. Η σύλληψη των Κοινών τεχνητής νοημοσύνης στο πλαίσιο του Bollier υπερβαίνει τους περιορισμούς της ατομικής ιδιοκτησίας και προσφέρει μια οραματική πορεία προς την ανοιχτή συνεργασία, ανοίγοντας τις πύλες σε ένα ζωντανό οικοσύστημα συνεργατικής νοημοσύνης.

Η ΒΚΟΠ είναι στην πραγματικότητα μια συλλογική προσέγγιση όπου τα άτομα συμμετέχουν ενεργά τόσο στη δημιουργία όσο και στη διαχείριση των κοινών πόρων (Bollier, 2016). Όσον αφορά στην ΑΙ, αυτό σηματοδοτεί μια ρητή απόκλιση από τις συμβατικές δομές του αποκλειστικού ελέγχου της γνώσης και της τεχνολογίας. Αντίθετα, ο Bollier μας προσκαλεί να οραματιστούμε ένα μέλλον όπου η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης είναι μια κοινή προσπάθεια, η οποία ωθείται από την ανοιχτή ανταλλαγή γνώσης και την – χωρίς περιορισμούς –  καινοτομία. Η ΒΚΟΠ, όπως εισήχθη από τον Bollier, λειτουργεί καθ’ αυτόν τον τρόπο με βάση την αρχή της συλλογικής νοημοσύνης. Σηματοδοτεί μια απομάκρυνση από τα ιεραρχικά καπιταλιστικά μοντέλα, δίνοντας έμφαση στην ισότιμη συμμετοχή διαφορετικών φωνών στη δημιουργία και τη διαμόρφωση των τεχνολογιών. Σε αυτό το συνεργατικό οικοσύστημα, τα άτομα συνεισφέρουν όχι ως απομονωμένες οντότητες αλλά ως διασυνδεδεμένοι κόμβοι, αλληλεπιδρώντας συλλογικά με τις προκλήσεις και τις δυνατότητες που παρουσιάζουν οι τεχνολογίες ΑΙ.

Οραματίζεται λοιπόν μια κοινή τεχνητή νοημοσύνη που υπερβαίνει το να είναι μια απλή αποθήκη κοινής γνώσης. Γίνεται ένας ζωντανός και δυναμικός χώρος όπου η συλλογική ανθρώπινη νοημοσύνη συγκλίνει, δημιουργώντας ένα περιβάλλον όπου η καινοτομία ανθίζει χωρίς τους περιορισμούς των παραδοσιακών ορίων. Το πλαίσιο του Bollier μας οδηγεί σε ένα μέλλον όπου η ανάπτυξη των τεχνολογιών ΑΙ χαρακτηρίζεται από διαφάνεια, κοινή τεχνογνωσία και συλλογική δέσμευση για την αντιμετώπιση των πιεστικών προκλήσεων της εποχής μας. Ουσιαστικά, η ομότιμη παραγωγή θέτει τις βάσεις για ένα νέο συνεργατικό ήθος όπου η συλλογική νοημοσύνη γίνεται η κινητήρια δύναμη πίσω από την εξέλιξη της τεχνολογίας. Αυτό το μετασχηματιστικό σχέδιο όχι μόνο προκαλεί τα υπάρχοντα παραδείγματα, αλλά ανοίγει επίσης το δρόμο για ένα μέλλον όπου οι απεριόριστες ανθρώπινες δυνατότητες της αξιοποιούνται μέσω της δύναμης της συνεργατικής καινοτομίας. Σε αυτήν την κοινή προσπάθεια, οι προκλήσεις της εποχής μας αντιμετωπίζονται κατά μέτωπο, καθώς η ανθρωπότητα κινητοποιείται συλλογικά για να αντιμετωπίσει τα πολύπλοκα ζητήματα που υπερβαίνουν τις ατομικές ικανότητες.

Επιπλέον, αμφισβητεί την υπάρχουσα δυναμική ισχύος και απαιτεί εκδημοκρατισμό της γνώσης καταργώντας τις ιεραρχίες που παραδοσιακά εμποδίζουν τη συμμετοχή διαφορετικών φωνών στη διαμόρφωση του μέλλοντος της τεχνητής νοημοσύνης. Καταρρίπτοντας τα εμπόδια και ενισχύοντας ένα ήθος συμμετοχικότητας, τα κοινά AI, σύμφωνα με το μοντέλο του Bollier, γίνονται σύμβολο συλλογικής ενδυνάμωσης, όπου τα οφέλη της τεχνολογικής προόδου μοιράζονται δίκαια μεταξύ των συντελεστών.

Σύνθεση: Η Τεχνητή Νοημοσύνη ως Κοινό

Καθώς συνυφαίνουμε τις φιλοσοφίες της Οικολογικής Δημοκρατίας του Bookchin, της Αυτονομίας του Καστοριάδη, των Αντικαπιταλιστικών Κοινών του Caffentzis και της Βασισμένης στα Κοινά Ομότιμης Παραγωγής του Bollier, ξεδιπλώνεται μπροστά μας μια πολλαπλότητα πιθανοτήτων. Το όραμα της τεχνητής νοημοσύνης ως κοινού πόρου υπερβαίνει τη σφαίρα των ιδεαλιστικών φιλοδοξιών και αναδύεται ως ένα ρεαλιστικό μονοπάτι, που οριοθετεί ένα μέλλον όπου η τεχνολογία γίνεται υπηρέτης του κοινού καλού.

Προχωρώντας πέρα από την απλή θεωρητική συγχώνευση, αισιοδοξούμε αυτή η ανάλυση να γίνει ένα επιτακτικό κάλεσμα για δράση, το οποίο θα προσκαλέσει την κοινωνία να απελευθερωθεί από τους περιορισμούς των παρωχημένων και αποτυχημένων κυρίαρχων παραδειγμάτων. Μια προτροπή να αναγνωρίσουμε το μετασχηματιστικό δυναμικό της τεχνητής νοημοσύνης όταν αυτή διαχειρίζεται ως Κοινό και να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με την τεχνολογία με τρόπο που να δίνει προτεραιότητα στη συλλογική ευημερία.

Στοχεύουμε στην ανάδειξη της δυνατότητας μιας βαθιάς αλλαγής προοπτικής, η οποία μας ωθεί να εξετάσουμε τους τρόπους με τους οποίους το κυρίαρχο παράδειγμα περιορίζει τον εκδημοκρατισμό της καινοτομίας και της γνώσης. Η προοπτική της τεχνητής νοημοσύνης ως κοινός πόρος είναι κατά τη γνώμη μας  μια ουσιαστική επιταγή η οποία μας προκαλεί να αξιολογήσουμε τις κοινωνικές δομές που είτε διευκολύνουν είτε εμποδίζουν αυτόν τον εκδημοκρατισμό. Το ταξίδι προς τα Κοινά της Τεχνητής Νοημοσύνης σηματοδοτεί για εμάς μια συλλογική αφύπνιση – μια αναγνώριση της τεράστιας δύναμης που κατέχει η κοινωνία όταν διατελεί στο σταυροδρόμι της τεχνολογίας με τη δημοκρατία.

Βιβλιογραφία

Bollier, D. (2016). Κοινά, μια σύντομη εισαγωγή. Βριλήσσια Αττικής: Angelus Novus.

Bookchin, M. (2016). Η Οικολογία της Ελευθερίας. Θεσσαλονίκη: Αντιγόνη.

Caffentzis, G. (2013). In letters of blood and fire: Work, machines, and the crisis of capitalism. PM Press.

Καστοριάδης, Κ. (1978). Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας. Αθήνα: Κέδρος.

Το άρθρο Δημοκρατία & ΑΙ: Η τεχνητή νοημοσύνη ως Κοινό εμφανίστηκε πρώτα στο Ηλίας Σεκέρης | Ιστολόγιο.