Διερευνώντας τη σχέση μεταξύ κοινωνικής μεταβολής και κινημάτων, θεωρούμε σκόπιμο να επισκεφτούμε το θεωρητικό υπόβαθρο πίσω από τις συνιστώσες. Όσον αφορά στα κοινωνικά κινήματα, ο Raschke, δηλώνει ρητά, ότι αυτά επιδιώκουν την κοινωνική μεταβολή μέσα από εξωθεσμικές μορφές δράσης και οργάνωσης ως κινητοποιημένα συλλογικά υποκείμενα με συλλογική συνείδηση (Καβουλάκος, 2018). Οι Della Porta & Diani (2010), προσθέτουν ότι τα κινήματα αποτελούν κοινωνικές διαδικασίες, οι οποίες κινητοποιούν τους δρώντες σε συλλογικές δράσεις, έναντι προσδιορισμένων αντιπάλων. Οι δρώντες αυτοί συνδέονται με δίκτυα και μοιράζονται μια συλλογική ταυτότητα. Ο Neveu (2010) από τη μεριά του, βλέπει επίσης στα κινήματα τη διεκδίκηση μέσω της συλλογικής δράσης (με τις όποιες προβληματικές υπάρχουν κατά τον συγγραφέα γύρω από τον όρο), αλλά και την πολιτική διάσταση στην εκδήλωση διαμαρτυρίας εναντίον του αντίπαλου μέρους. Τέλος ο Tilly, σημειώνει τις διεκδικήσεις προς τις αρχές, τη σημασία της συλλογικής δράσης, αλλά και των συλλογικών αποδείξεων αξιοσύνης, ενότητας, πολυάριθμου και αφοσίωσης (Καβουλάκος & Γριτζάς, 2015). Κοινός παρονομαστής λοιπόν διαφαίνεται η σχέση μεταξύ συλλογικής ταυτότητας και συλλογικής δράσης.

Σύμφωνα με το λειτουργιστικό μοντέλο ανάλυσης της συλλογικής συμπεριφοράς, μια μια επιτυχημένη κοινωνία έχει μια σταθερή κοινωνική δομή, στην οποία διαφορετικοί θεσμοί εκτελούν μοναδικές λειτουργίες που συμβάλλουν στη διατήρηση του συνόλου – με τον ίδιο τρόπο που τα διαφορετικά όργανα του σώματος εκτελούν διαφορετικές λειτουργίες για να διατηρήσουν έναν άνθρωπο υγιή. Σε μια επιτυχημένη κοινωνία, για παράδειγμα η ζωή είναι οργανωμένη έτσι ώστε η οικογένεια να έχει τον ρόλο της κοινωνικοποίησης και της κάλυψης των συναισθηματικών και βιολογικών αναγκών των παιδιών, το σχολείο έχει την αρμοδιότητα να τα διδάξει ευρύτερες γνώσεις και δεξιότητες της ζωής και οι χώροι εργασίας είναι εκεί που συμβάλλουμε όλοι στην οικονομία.

Το λειτουργιστικό μοντέλο σύντομα κρίθηκε ανεπαρκές και αποτυχημένο στην ανάλυση της συλλογικής συμπεριφοράς και με αυτή την αφορμή διαμορφώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 στις ΗΠΑ, η Θεωρία Κινητοποίησης Πόρων. Μια προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία, τα κινήματα πρέπει να αναλυθούν στο πλαίσιο της κοινωνίας της αφθονίας, ως μηχανισμοί της πολιτικής αγοράς (Ψημίτης, 2011). Η προσέγγιση επικεντρώνεται, με κοινωνιολογικές μεταβλητές, στα κινήματα καθαυτά και όχι στις ανισορροπίες που παράγει το σύστημα. Υποστηρίζει ότι η επιτυχία τους έχει άμεση εξάρτηση τόσο από τους διαθέσιμους πόρους (άυλους και υλικούς) όσο και από την ικανότητα χρήσης τους. Οι δρώντες ως ορθολογικά υποκείμενα, σχηματίζουν επιδιώξεις και έχουν συμφέροντα (Σερντεδάκις, 2006), τα οποία πηγάζουν ακριβώς από την επιθυμία τους για δίκαιη κατανομή των πόρων. Προκειμένου να επιτύχουν τις επιδιώξεις τους, διαμορφώνουν ένα συλλογικό πράττειν, το οποίο σύμφωνα με τον Tilly (2004), μπορεί να εξηγηθεί από την αλληλεγγύη και το βαθμό οργάνωσης των κινημάτων.

Παράλληλα, την ίδια περίοδο στην Ευρώπη, εμφανίζονται οι θεωρίες για τα Νέα Κοινωνικά Κινήματα, που ήρθαν ως απόρροια του Μάη του ’68. Η θεωρία αναπτύσσεται ως απάντηση στην μαρξική παράδοση που βλέπει τα κινήματα ως αποτέλεσμα της ταξικής σύγκρουσης, λόγω των ανισοτήτων που παράγει ο οικονομισμός του φιλελεύθερου καπιταλισμού. (Ψημίτης, 2011). Τα ΝΚΚ και οι θεωρητικοί τους (Melucci, Habermas, Touraine, Offe), δεν βλέπουν την κινηματική δράση ως έκφραση δομικών ταξικών συνθηκών, αντίθετα αμφισβητούν όλες τις διαστάσεις της καταπίεσης στο κοινωνικό, το πολιτικό και το οικονομικό (Ψημίτης, 2011). Εξεγείρονται ενάντια στην πατριαρχία, στην αυθεντία, στον ρατσισμό, στον πόλεμο κλπ., αμφισβητώντας τόσο τον φιλελεύθερο καπιταλισμό, όσο και τα γραφειοκρατικά καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ως μια σύνθεση αντίστασης και δημιουργίας, αναπτύσσουν μια ποικιλία ριζοσπαστικών μη-βίαιων δράσεων, που περιλαμβάνει από καταλήψεις στέγης μέχρι κέντρα κακοποιημένων γυναικών, οδηγώντας έτσι στη διαμόρφωση ενός πολυποίκιλου χώρου εναλλακτικών εγχειρημάτων (Καβουλάκος & Γριτζάς, 2015). Παρατηρείται επιπλέον, η προσπάθεια κατασκευής νοήματος στην καθημερινότητα, μέσα από νέα πολιτιστικά προτάγματα, με την έμφαση να δίνεται στη δημιουργία εναλλακτικών συλλογικών ταυτοτήτων, οι οποίες ενδιαφέρονται για αυτοδιαχείριση και αυτονομία. Ο τρόπος να επιτευχθούν αυτά, είναι η δημιουργία πολιτικής που θα διεκδικήσει θεσμικές αλλαγές. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης (1978), περιγράφει χαρακτηριστικά το επαναστατικό πρόταγμα, σαν την ιδέα μιας κοινωνίας αυτόνομης, δηλαδή αυτοδιευθυνόμενης και αυτοθεσμιζόμενης.

Κλείνοντας, με μια συνεκτική διάθεση μεταξύ των θεωριών, συμπεραίνουμε ότι τα κινήματα είναι ταυτόχρονα εκφάνσεις αλλά και φορείς για την κοινωνική μεταβολή. Δεν είναι απλώς εργαλεία διεκδίκησης μέσω διαμαρτυρίας. Πολύ παραπάνω, αποτελούν χώρους μέσα στους οποίους τα κινητοποιημένα υποκείμενα επανανοηματοδοτούν την κοινωνική ζωή και τους εαυτούς τους και αναζητούν αξίες όπως η ηθική, η αλληλεγγύη, ο συνεργατισμός, η χειραφέτηση κ.ο.κ. Στο πλαίσιο αυτό και ερχόμενοι στο σήμερα, οι προεικονιστικές πολιτικές στα κινήματα, δεν ξεχωρίζουν τα μέσα από τους σκοπούς, αντίθετα οικοδομούν σε μικροκλίμακα την πραγμάτωση της αλλαγής στο εδώ και στο τώρα,  με τη δράση και το αποτέλεσμα να είναι αξεχώριστα μεταξύ τους (Ψημίτης, 2017). Τέτοια παραδείγματα αποτελούν οι αναρχικές ομάδες, το κίνημα αυτοδιαχείρισης κατειλημμένων εργοστασίων (π.χ. ΒΙΟΜΕ), τα εγχειρήματα Κοινωνικής & Αλληλέγγυας Οικονομίας κλπ. Εγχειρήματα δηλαδή που με τις αρχές, τις αξίες, τις διαδικασίες, τις πρακτικές και τη συνολική τους ταυτότητα και δράση πράττουν τα ίδια την κοινωνική μεταβολή που επιθυμούν.

Βιβλιογραφία

Della Porta, D. & Diani, M. (2010). Κοινωνικά Κινήματα: Μια εισαγωγή. Αθήνα: Κριτική.

Καβουλάκος, Κ.-Ι. (2018). Ο ορισμός των κοινωνικών κινημάτων με βάση τον Joachim Raschke.

Καβουλάκος, Κ. I., & Γριτζάς, Γ. (2015). Εναλλακτικοί Οικονομικοί και Πολιτικοί Χώροι. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών- Κάλλιππος.

Καστοριάδης, Κ. (1978). Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας. Αθήνα: Κέδρος.

Neveu, E. (2010). Κοινωνιολογία των κοινωνικών κινημάτων και ιστορίες κινημάτων από το Μεσαίωνα μέχρι σήμερα. Αθήνα: Σαββάλας.

Σερντεδάκις, Ν. (2006). Η θεωρία για τα κοινωνικά κινήματα και τη συλλογική δράση. Η συμβολή του Στέλιου Αλεξανδρόπουλου. Social Cohesion and Development, 1(2), 95-103.

Tilly, C. (2004). Social Movements. London: Paradigm Publishers.

Ψημίτης, Μ. (2011). Εισαγωγή στα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα. Αθήνα: Εκδόσεις Διάδραση.

Ψημίτης, Μ. (2017). Κοινωνικά κινήματα στην καθημερινή ζωή. Αθήνα: Εκδόσεις Τζιόλα.

 

Το άρθρο Κοινωνικά Κινήματα & Κοινωνική Μεταβολή εμφανίστηκε πρώτα στο Ηλίας Σεκέρης | Ιστολόγιο.