Σαν σήμερα, 9 Δεκεμβρίου του 1842, γεννιέται ο Πιοτρ Κροπότκιν. Η συμβολή του στην αναρχική φιλοσοφία άφησε αδιαμφισβήτητα ανεξίτηλο το σημάδι της στην πολιτική σκέψη. Ο Κροπότκιν υπήρξε ένας αληθινός επαναστάτης στοχαστής του οποίου οι ιδέες συνεχίζουν να εμπνέουν και να διαμορφώνουν την κατανόησή μας για την ελευθερία, την ισότητα, την αλληλοβοήθεια και τελικά την ίδια την ανθρώπινη φύση.
Γεννημένος στη Ρωσική αριστοκρατία, το διανοητικό ταξίδι του τον οδήγησε να απαρνηθεί τα πλούτη και τα προνόμια και να γίνει ένθερμος υποστηρικτής μιας κοινωνίας η οποία ριζώνει στην εθελοντική συνεργασία, την αλληλοβοήθεια και τη διάλυση των καταναγκαστικών ιεραρχιών. Η εύγλωττη άρθρωση του αναρχισμού από τον Κροπότκιν, αλλά και η εγγενής καλοσύνη του (σε βαθμό να τον αποκαλούν άγιο) άνοιξε νέους δρόμους, αποκαλύπτοντας μια προοπτική της αναρχικής ιδεολογίας η οποία προκαλεί τον αληθινό στοχασμό. Το όραμά του δεν ήταν απλώς μια άρνηση της εξουσίας, αλλά ένας πρόλογος σε μια αρμονική κοινωνία η οποία θα σφυρηλατηθεί μέσω της εθελοντικής συνεργασίας και της αμοιβαίας κατανόησης και αλληλοβοήθειας.
Πέρα από τα όρια μιας συγκεκριμένης πολιτικής ιδεολογίας, οι ιδέες του μας εμπνέουν να αμφισβητήσουμε τις επικρατούσες δομές εξουσίας και να οραματιστούμε μια κοινωνία όπου τα άτομα συνεργάζονται ελεύθερα για το κοινό καλό. Με αυτόν τον τρόπο θα έλεγε κανείς ότι η κληρονομιά του αντηχεί στα σύγχρονα κινήματα που αγωνίζονται για δικαιοσύνη, ισότητα και οικολογική βιωσιμότητα. Σε μια εποχή όπως η σημερινή, η οποία κυριαρχείται από τη διάλυση των κοινωνικών δεσμών και την αναβίωση των αυταρχικών δομών, το έργο του Πιοτρ Κροπότκιν προσφέρει μια κοφτερή κριτική της συγκεντρωτικής εξουσίας.
Γράφει για παράδειγμα στην Αναρχική ηθική (Kropotkin, 2000) :
“Η Ιστορία της ανθρώπινης σκέψης θυμίζει ταλαντώσεις εκκρεμούς, ταλαντώσεις που συνεχίζονται αιώνες τώρα. Μετά από μια μακρά περίοδο ύπνου έρχεται η στιγμή της αφύπνισης. Τότε η σκέψη απελευθερώνεται από τις αλυσίδες με τις οποίες όλοι οι ενδιαφερόμενοι – κυβερνήτες, νομικοί, κλήρος – την είχαν επιμελώς δέσει. Τις σπάζει. Υποβάλλει σε αυστηρή κριτική κάθε τι που της είχαν διδάξει και αποκαλύπτει την κενότητα των θρησκευτικών, πολιτικών, νομικών και κοινωνικών προκαταλήψεων, στους κόλπους των οποίων φυτοζωούσε. Ωθεί την έρευνα σε άγνωστα μονοπάτια, εμπλουτίζει τη γνώση μας με απροσδόκητες ανακαλύψεις, δημιουργεί νέες επιστήμες.
Όμως, οι προαιώνιοι εχθροί της σκέψης – ο κυβερνήτης, ο νομικός, ο θεολόγος, συνέρχονται ταχύτατα από την ήττα. Ανασυντάσσουν σταδιακά τις διασκορπισμένες δυνάμεις τους, ανανεώνουν την πίστη και τους κώδικές τους, προσαρμόζοντάς τα σε κάποιες νέες ανάγκες. Και, επωφελούμενοι από τη δουλικότητα του χαρακτήρα και της σκέψης, την οποία τόσο επιτυχώς αυτοί οι ίδιοι είχαν καλλιεργήσει, επωφελούμενοι από την πρόσκαιρη αποδιοργάνωση της κοινωνίας, εκμεταλλευόμενοι την απραγία των μεν, την δίψα για πλούτο των δε και τις διαψευσμένες ελπίδες των τρίτων – κυρίως τις διαψευσμένες ελπίδες – ξαναρχίζουν αθόρυβα το έργο τους, καθυποτάσσοντας αρχικώς τα παιδιά μέσω της εκπαίδευσης.”
Η πνευματική κληρονομιά του Πιοτρ Κροπότκιν ξεπερνά λοιπόν την εποχή του και εκτείνεται πέρα από το ιστορικό του πλαίσιο, προσφέροντας στις σύγχρονες συζητήσεις για την διακυβέρνηση, την εξουσία και την κοινωνική συνοχή, μια σπουδαία διάσταση σκέψης η οποία αμφισβητεί το κυρίαρχο παράδειγμα και διαρρηγνύει το σύγχρονο καταπιεστικό κοινωνικό φαντασιακό. Η συνηγορία του για την ατομική αξιοπρέπεια και το δικαίωμα στη διαφωνία και την αντίσταση γίνεται όλο και πιο επίκαιρη σε μια εποχή όπου ο αγώνας για τις προσωπικές ελευθερίες έχει καταστεί επιτακτικός.
Πέρα από τις ρομαντικές αντιλήψεις που συνδέονται συχνά με τον αναρχισμό, το έργο του Κροπότκιν είναι πολύ ευρύτερο και χρίζει αυστηρής ακαδημαϊκής δέσμευσης. Τα κείμενά του διαστέλλουν τον λόγο και τη νόηση, όχι μόνο αναφορικά με την πολιτική φιλοσοφία αλλά αναφορικά με τα ανθρωπολογικά ερείσματα των ανθρώπινων κοινωνιών.
Βιβλιογραφία
Kropotkin, P. (2000). Η αναρχική ηθική. Αθήνα: Ελεύθερος Τύπος.