Μια διακυβέρνηση στηριγμένη στα Κοινά (Commons);

Η παγκόσμια οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση, είναι ενδεικτική της αποτυχίας του κυρίαρχου νεοφιλελεύθερου  – καπιταλιστικού μοντέλου, αποτελεί όμως και άμεση συνέπεια αυτού. Επιπλέον, έχει γίνει ξεκάθαρη πλέον η αδυναμία του κράτους να φέρει λύσεις για τη βελτίωση της φτώχειας, της εξαθλίωσης, των κοινωνικών σχέσεων, του έμφυλου και του φυλετικού ζητήματος, της προστασίας του περιβάλλοντος κλπ. Όπως διαπιστώσαμε με τραγικό τρόπο πρόσφατα στη χώρα, με το δυστύχημα – έγκλημα στα Τέμπη, το κράτος αδυνατεί να προσφέρει έστω τα στοιχειώδη ώστε να μείνουμε ζωντανοί σε ένα ταξίδι με τρένο. Δεν συζητάμε πια για ποιότητα ζωής, συζητάμε για την ίδια τη ζωη. Αυτό δεν είναι φυσικά τυχαίο, ή μεμονωμένο περιστατικό. Όπως σημειώνουν οι Hardt και Negri (2012), πλέον ασκείται σε τέτοιο βαθμό η εξουσία από τον χρηματοοικονομικό τομέα, όπου ακόμη και τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα βρίσκονται σε άμεση εξάρτηση από τις χρηματαγορές. Το κεφάλαιο, αξιοποιώντας την κρατική ανέχεια και συνδρομή, πασχίζει να ανταπεξέλθει στην κρίση, περιφράσσοντας όλο και περισσότερες διαστάσεις της ζωής, μέσω της εμπορευματοποίησης. Πολλές φορές, οι περιφράξεις αυτές έρχονται ακόμη και μέσω της βίαιης καταστολής και της περιστολής βασικών ελευθεριών, όπως αυτή του συνέρχεσθαι (βλ. για παράδειγμα νόμος Χρυσοχοΐδη για τις πορείες και τις διαδηλώσεις).

Παράλληλα όμως, όσο το κράτος και οι αγορές επεκτείνονται, παρατηρούμε να αναπτύσσεται μια σημαντική προσπάθεια αντίστασης από την κοινωνία. Σε αυτό το σκεπτικό, ο De Angelis (2013) προσθέτει ότι υπάρχουν πάντοτε δύο δυνάμεις. Περιφράξεις από τη μία – σημαίνει νέες δυνατότητες αντίστασης από την άλλη. Παρατηρούμε λοιπόν, ότι σε τέτοιες ζοφερές εποχές, η αντίδραση εύλογα γεννά τη συλλογική δράση, η οποία οργανώνεται μέσω των κοινωνικών κινημάτων, έχοντας ως στόχο την επανανοηματοδότηση της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής πραγματικότητας. Εξεγέρσεις όπως αυτές των Αγανακτισμένων στην Ελλάδα και των Indignados στην Ισπανία, ήρθαν να επιβεβαιώσουν τη θέση αυτή, φέρνοντας επαναστατικά προτάγματα, όπως την απόρριψη της αντιπροσώπευσης και την θέληση για την αντικατάσταση της με νέα, συμμετοχικά, συμπεριληπτικά σχήματα πολιτικής.

Στα σχήματα αυτά έχει παρατηρηθεί μια θεσμοθέτηση με πρότυπο τη διακυβέρνηση του κοινού. Αυτό σημαίνει πως καθένας έχει ίσο δικαίωμα να λάβει μέρος στην διαβούλευση, τη νομοθεσία, τη διοίκηση και επιβολή του νόμου (Κιουπκιολής, 2014). Βλέπουμε λοιπόν τον κομβικό ρόλο που μπορούν δυνητικά να παίξουν τα Κοινά (Commons), φέρνοντας μια ισχυρή, ρεαλιστική εναλλακτική στην αποτυχία του νεοφιλελευθερισμού. Κατά τον Harvey (2013) η παραδοχή ότι τα Κοινά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για κοινωνικό όφελος, μπορεί να μετατραπεί σε πλαίσιο αντίστασης ενάντια στην εξουσία του κεφαλαίου. Αυτό μπορεί να συμβεί διότι όπως σημειώνει ο Bollier (2016), τα κοινά φέρουν εντός τους το κοινωνείν, ένα αλλιώτικο όραμα για τη ζωή, όπου προάγονται έννοιες όπως ισότητα, δικαιοσύνη και σεβασμός στην φύση, στη θέση των ανισοτήτων, της καταπίεσης, της ανήθικης κερδοφορίας, του καταναλωτισμού και της αέναης μεγέθυνσης.

Μια διακυβέρνηση στηριγμένη στα κοινά, δεν είναι βέβαια εύκολη υπόθεση, καθώς απαιτείται ένα κοινωνικό σύνολο το οποίο θα είναι συμπαγές, εκπαιδευμένο στις δημοκρατικές διαδικασίες, με διάθεση για αυτενέργεια και ενασχόληση με την πολιτική. Επιπλέον η υφιστάμενη εξουσία, δεν πρόκειται να υποχωρήσει αυτοβούλως. Θα θελήσει φυσικά να υπερασπιστεί τη θέση και τα προνόμιά της. Σύμφωνα με τον De Angelis (2013) όμως, υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα να αμφισβητηθεί το σύστημα χρησιμοποιώντας μέσα τα οποία βρίσκονται εντός του. Φυσικά, σε μια τέτοια περίπτωση ελλοχεύει ο πολύ σοβαρός κίνδυνος της ενσωμάτωσης των Κοινών στον κυρίαρχο καπιταλιστικό τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας. Πρόκειται λοιπόν για μια δύσκολη εξίσωση, που όμως αξίζει να διερευνηθεί, καθώς το διακύβευμα είναι σπουδαίο.

Οφείλουμε λοιπόν να είμαστε προσεκτικοί στις συντακτικές μας διαδικασίες και να αναζητούμε τρόπους, ώστε να μειώνουμε διαρκώς – μέσω του πολύμορφου αγώνα μας – την κρατική παρουσία. Να επιδιώκουμε την αποδέσμευσή μας σε ολοένα και περισσότερες διαστάσεις της ζωής. Να παίρνουμε όσο το δυνατόν περισσότερες από τις υποθέσεις μας στα χέρια μας. Να φανταστούμε δηλαδή νέους τρόπους να ασκήσουμε την πολιτική. Στην προσπάθεια αυτή, το παράδειγμα των Κοινών μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο, καθώς αυτά, με την ολοένα αυξανόμενη δυναμική τους μπορούν να γίνουν το εφαλτήριο για την επανεφεύρεση της Πολιτικής. Μιας Πολιτικής η οποία θα προάγει τη συμμετοχή και την πρωτοβουλία και θα ενδυναμώνει τα υποκείμενα της για τους σκοπούς αυτούς και μέσω των σκοπών αυτών. Θα βάζει όρια στις αγορές, θα μειώνει τις ανισότητες, θα επανασυνδέει τον άνθρωπο με τη φύση και τον συνάνθρωπό του και θα προτάσσει την ατομική και συλλογική αυτονομία απέναντι στην θεσμισμένη ετερονομία του κράτους και των αγορών.

Βιβλιογραφία

Bollier, D. (2016). Κοινά, μια σύντομη εισαγωγή. Βριλήσσια Αττικής: Εκδόσεις Angelus Novus.

De Angelis, M. (2013). Κοινά, περιφράξεις και κρίσεις. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις των ξένων.

Hardt, M. & Negri, A. (2012). Να πάρουμε τη σκυτάλη. Αθήνα: ΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ.

Harvey, D. (2013). Εξεγερμένες πόλεις. Από το δικαίωμα στην πόλη στην επανάσταση της πόλης. Αθήνα: Εκδόσεις ΚΨΜ.

Κιουπκιολής, Α. (2014). Για τα κοινά της ελευθερίας. Αθήνα: Εκδόσεις Εξάρχεια.